Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), nöro-gelişimsel bir bozukluktur ve genellikle çocukluk döneminde teşhis edilir. Ancak, yetişkinlerde ve özellikle kadınlarda DEHB belirtileri erkeklerden farklılık gösterebilir, bu da tanıyı karmaşıklaştırabilir. Kadınlarda DEHB tanı sürecinin nasıl olduğunu Online Psikolog Gülnur Çelik anlattı.
Özgeçmiş ve Anamnez Değerlendirmesi
Özgeçmiş Değerlendirmesi
Yaşam Öyküsü: Kadınlarda DEHB tanısı geçmişteki davranışları, yaşadığı deneyimler, aile yapısı ve yaşamındaki önemli dönüm noktaları göz önünde bulundurulmalıdır.
Eğitim: Okul yaşantısında yaşanan zorluklar, sık sık dikkatinin dağılması, öğrenme güçlüğü yaşaması, sık sık öğretmen veya arkadaşlarıyla sorun yaşama gibi durumlar olup olmadığı sorgulanmalıdır.
İş Hayatı: Çalışma hayatındaki performansı, işlerini zamanında tamamlayıp tamamlayamama, iş yerindeki ilişkileri, sık iş değiştirme gibi durumları incelenmelidir.
Sosyal İlişkiler: Arkadaşlık ilişkileri, sosyal aktivitelerde bulunma durumu, sosyal ortamlarda hissedilen rahatsızlık ya da sıkıntı, sosyal izolasyon eğilimi gibi durumları değerlendirilmelidir.
Anamnez Değerlendirmesi
Çocukluk Dönemi: DEHB, genellikle çocukluk döneminde başlar. Bu nedenle çocukluk dönemine dair bilgiler çok değerlidir. Okul öncesi dönemde hiperaktivite, dikkat dağınıklığı veya impulsivite gösterip göstermediği, okula başladığında derslere odaklanma zorluğu yaşayıp yaşamadığı gibi bilgilere ihtiyaç duyulur.
Aile Öyküsü: DEHB’nin genetik bir yatkınlığı olabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle ailede DEHB tanısı almış bireylerin olup olmadığını sorgulamak önemlidir.
İlaç ve Madde Kullanımı: Alkol, sigara, uyuşturucu madde kullanımı veya reçete edilen ilaçların kullanımı DEHB belirtilerini etkileyebilir. Bu nedenle bu tür bir madde kullanımı hakkında bilgi almak gerekir.
Önceki Tedaviler: Eğer daha önce DEHB veya başka bir psikiyatrik rahatsızlık için tedavi görmüşse, bu tedavilerin ve sonuçlarının detaylarına ihtiyaç duyulur.
Belirtilerin Değerlendirmesi
Dikkat Eksikliği Belirtileri
Dikkatin Kolay Dağılması: Çoğu zaman kadınlarda bu, birden fazla görevi aynı anda yapmaya çalışırken zorlanma şeklinde ortaya çıkar. Özellikle karmaşık veya dikkat gerektiren görevlerde kolayca dikkatlerini yitirebilirler.
Ayrıntıları Gözden Kaçırma: Basit hatalar yapma, özellikle yazılı görevlerde veya günlük işlerde detayları atlama eğilimindedirler.
Görevleri Planlama ve Organizasyonda Güçlük: Zaman yönetimi konusunda zorluk yaşama, görevleri tamamlama sürecini planlamakta ve öncelik sırasına koymakta zorlanma.
Sıkça Eşyaların Kaybedilmesi: Anahtarlar, telefon, cüzdan gibi günlük kullanılan eşyaların yerini unutma, sürekli olarak eşyalarını kaybetme.
Hiperaktivite Belirtileri
Huzursuzluk Hissi: Otururken sürekli ayaklarıyla tıklama, elleriyle bir şeyler oynama, sürekli hareket etme ihtiyacı hissetme.
Sürekli Konuşma İhtiyacı: Sessiz kalamama, sürekli bir şeyler söyleme ihtiyacı duyma.
Sabırsızlık: Hızlı hareket etme, beklemekte zorlanma, özellikle sıra beklerken huzursuzluk hissetme.
Duygusal Dalgalanmalar: Ani ve beklenmedik duygu değişiklikleri, stres veya küçük hayal kırıklıklarına aşırı tepki verme.
Dürtüsellik Belirtileri
Sırasını Beklemekte Zorluk: Özellikle grup aktivitelerinde veya kuyruklarda sırasını beklemekte zorluk çekme.
Başkalarının Sözünü Kesme: Başkaları konuşurken sabırsızlanma ve onların cümlelerini tamamlamadan sözlerini kesme.
Aniden Verilen Kararlar: Düşünmeden hareket etme, potansiyel sonuçları değerlendirmeden ani kararlar alma. Bu durum, finansal kararlar veya kişisel ilişkilerde sorunlara yol açabilir.
Kadınlarda DEHB belirtileri bazen fark edilmeyebilir veya başka rahatsızlıklarla karıştırılabilir. Örneğin, dikkat eksikliği belirtileri depresyonla, dürtüsellik belirtileri anksiyete bozukluklarıyla karıştırılabilir. Bu nedenle, doğru bir tanı için uzman bir hekimin değerlendirmesi esastır.
Psikolojik Testler
Öz-raporlama ölçekleri, bireylerin kendi DEHB belirtilerini değerlendirebilmeleri için kullanılır. Yetişkin DEHB Öz Raporlama Ölçeği, DSM kriterlerini temel alarak yetişkinlerdeki DEHB belirtilerini belirlemek amacıyla oluşturulmuştur. Bir diğer ölçek olan Conners’ Yetişkin DEHB Derecelendirme Ölçekleri, yetişkinlerin DEHB belirtilerini ve bu belirtilerin yaşamlarındaki etkisini derinlemesine incelemek için tasarlanmıştır.
Nöropsikolojik testler ise, bireylerin bilişsel yetenekleri, dikkat seviyeleri ve genel beyin fonksiyonlarını detaylı bir şekilde değerlendirmek amacıyla kullanılır. Bu testler, DEHB’nin nöropsikolojik profilini anlamaya yardımcı olur. Örneğin, Stroop Testi, dikkat ve tepki ketlenmesini değerlendirmek amacıyla kullanılırken; Wisconsin Kart Eşleştirme Testi, bilişsel esneklik ve soyut düşünme yeteneklerini ölçmeye yöneliktir. Sürekli Performans Testi de, dikkat süresi ve tepki ketlenmesi gibi önemli faktörleri analiz etmek için tercih edilir.
Fiziksel Muayene
Fiziksel muayene, DEHB belirtilerinin altında yatan başka sağlık durumlarını belirlemek için esastır. Örneğin, tiroid bozuklukları bazen dikkat eksikliği veya hiperaktivite gibi DEHB belirtilerine neden olabilir. Uyku sorunları, özellikle uyku apnesi veya kronik uyku eksikliği, dikkat dağınıklığına yol açabilir. Ayrıca, nörolojik rahatsızlıklar da benzer belirtilere neden olabilir. Bu nedenle, DEHB teşhisi konulmadan önce bu durumların dışlanması önemlidir. Fiziksel muayene, bu potansiyel altta yatan durumları tanımlamak ve doğru tedavi yaklaşımını belirlemek için kritik bir adımdır.
Uzman Değerlendirmesi
Kadınlarda DEHB tanısı, özellikle semptomların daha farklı ve belirsiz olabileceği durumlar için oldukça kritiktir. Bu süreç, genellikle deneyimli bir psikiyatrist tarafından yönetilir.
Psikiyatrist, ilk olarak bireyle yapılan detaylı bir mülakatla başlar. Bu mülakatta, bireyin günlük yaşantısındaki zorlukları, semptomların şiddeti ve süresi hakkında bilgi edinir. Semptomların ne zaman başladığı, ne sıklıkla ve hangi şiddette yaşandığı, bu belirtilerin bireyin günlük yaşamını nasıl etkilediği üzerinde durulur.
Bireyin tıbbi geçmişi, DEHB’nin yanı sıra diğer olası rahatsızlıkların veya durumların belirtilerini dışlamak için incelenir. Özellikle kadınlarda, hormonal değişikliklerin DEHB belirtilerini nasıl etkileyebileceği de dikkate alınır.
Aile öyküsü, DEHB’in genetik bir bileşeninin olup olmadığını değerlendirmek için önemlidir. Ailede DEHB öyküsü olan diğer bireylerin varlığı, tanı sürecine ek bir katkı sağlar.
Eğitim ve çalışma yaşantısı da dikkatlice incelenir. Akademik zorluklar, dikkat dağınıklığı, organizasyon güçlükleri veya işyerindeki performans sorunları gibi belirtiler, DEHB tanısı için önemlidir.
Toplanan bu bilgilerin ışığında, uzman, bireye en uygun tedavi yaklaşımını belirlemek için kapsamlı bir değerlendirme yapar. Bu değerlendirme, gerektiğinde ilaç tedavisi, bilişsel davranışçı terapi veya diğer tedavi yöntemlerini içerebilir. Kadınlarda DEHB tanısı ve diğer konularda daha detaylı bilgi için https://psikologgulnurcelik.com/kadinlarda-dehb-adhd-kitabi/ sayfasını ziyaret edebilirsiniz.
News
