Dolaylı Tümleç Nedir, Nasıl Bulunur?

ABONE OL

News

İsim soylu sözcüklerin “-e, -de, -den” ad durum eklerini alarak yüklemi, yönelme, kalma ve çıkma anlamıyla tümleme görevini yükleyen ögeye dolaylı tümleç denir.

Dolaylı Tümleç Nasıl Bulunur?

• Yüklemi yönelme anlamıyla tümleyen dolaylı tümleci bulmak için yükleme “Neye?, Nereye?, Kime?” soruları sorulur.

→ Yakışmıyordu bu asık surat ona. (Kime?) → Zamana, karşı konulamaz. (Neye?) → Kışın güneye inmeli. (Nereye?)

• Yüklemi kalma anlamıyla tümleyen dolaylı tümleci bulmak için yükleme “Ne(y)de?, Nerede?, Kimde?” soruları sorulur.

→ Evde kimseyle konuşmazdı. (Nerede?) → Bu taşta önemli bir özellik var. (Neyde?) → Teyzemlerde buluşacaktık. (Kimde?)

• Yüklemi çıkma (ayrılma) anlamıyla tümleyen dolaylı tümleci bulmak için yükleme “Ne(y)den?, Kimden?, Nereden?” soruları sorulur.

→ Eşofmanın cebinden bir anahtar çıkardı. (Nereden?) → Duyduklarımdan bir sonuca varamadım. (Neyden?) → Herkes adamdan ürkmüştü. (Kimden?)

Dolaylı Tümleçlerin Özellikleri Nelerdir?

• Dolaylı tümleçler “yer” bildirir. Dolayısıyla “-e, -de, -den” ekini alan bir sözcük yer değil de zaman veya durum bildiriyorsa dolaylı tümleç değil, zarf tümleci görevinde bulunur.

→ Haftaya sınava gireceğim. (Ne zaman?) → Her sonbahar gelişinde sen gelirsin aklıma. (Ne zaman?) → Sonradan bir gelişme oldu mu? (Ne zaman?) → Sizi gönülden kutluyorum. (Nasıl?)

• Dolaylı tümleçler isim tamlamasından oluşabilir.

→ Konağın odalarından birinde kalıyordu. → Kitaplığın gözünde küçük bir fotoğraf buldu.

• Dolaylı tümleçler sıfat tamlamasından oluşabilir.

→ Bir selam geldi bana o nazlı güzelden. → Mazide kalan bir hayale daldı.

• Dolaylı tümleçler karma tamlamadan oluşabilir.

→ Kafeslerde hapsolmuş kaplanların mağrurluklarına hayran kalmıştım.

• Dolaylı tümleçler adlaşmış sıfattan oluşabilir.

→ Yaşlılara otobüslerde yer veriniz. → Gençlerden ancak üretim beklenebilir.

• Dolaylı tümleçler fiilimsiden oluşabilir.

→ Ağlamayana mama vermezler. → Duyduklarıma inanamıyorum.

• Dolaylı tümleçler zamirden oluşabilir.

→ Sana da bana da dar olur dünya.

• Dolaylı tümleçler edat grubundan oluşabilir.

→ Sizin gibisine güvenmemeliydik.

• Bir cümlede birden çok dolaylı tümleç bulunabilir.

→ Şehirlere, ilçelere saldırdılar. → Böyle güzelliklere, inceliklere alışık değildi.

Örnek Soru:

Aşağıdakilerden hangisinde edat grubu dolaylı tümleç görevindedir? A) Güneşten kopmuş gibi afacan ve sarışın bir çocuktu. B) Mümkün mü Hızır gibi ebediyen yaşamak? C) Solgun bir karanfil gibi düşüyorsun içime. D) Bizim gibilerine yakışmaz bu davranışlar. E) Adını bir mıh gibi aklımda tutuyorum.

Çözüm: Edat grubu A’da “Güneşten kopmuş gibi sarışın ve afacan çocuk” ifadesiyle sıfat tamlamasında sıfat görevinde kullanılmıştır. B’de “Hızır gibi ebediyen yaşamak” şeklinde özne görevinde; C’de “Solgun bir karanfil gibi düşmek” ifadesiyle zarf tümleci; D’de “Bizim gibilerine” ifadesiyle dolaylı tümleç; E’de “mıh gibi” ifadesiyle zarf tümleci görevinde kullanılmıştır. Doğru seçenek D’dir.

• Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç ortak kullanılabilir.

→ Esnaf, orada konuşur, kavga eder, eğlenir.

DİKKAT! Sıralı cümlelerde dolaylı tümlecin kullanılmaması bazen anlatım bozukluğuna yol açar.

“Çocuklarımızı korumalı, iyi eğitim vermeliyiz.” cümlesinde “Kime eğitim vermeliyiz?” sorusunun cevabı olarak “Çocuklarımızı” değil “çocuklarımıza” diyebiliriz. O hâlde bu cümlede dolaylı tümleç eksikliği söz konusudur. Bu cümleyi “Çocuklarımızı korumalı, onlara iyi eğitim vermeliyiz.” şeklinde, dolaylı tümleç ekleyerek, düzeltebiliriz.